इलामको साङरुम्बा गाविसका प्रधानपञ्च थिए पूर्ण बहादुर लिम्बु । उनका ६ छोरी मध्येकी अन्तरी छोरी हुन् विष्णुकुमारी लिम्बू । बुबा प्रधानपञ्च भएका कारण घरमा राजनीतिका कुराकानी हुन्थे । दुख पाएका मान्छेहरू घरमा आइरहन्थे । समस्यामा परेकाहरूलाई सहयोग गर्न बुबा पूर्णबहादुर अड्डा अदालत धाइरहन्थे ।
विष्णुकुमारीले सानै उमेरमा राजनीति र समाज सेवा घरैमा देख्न र अनुभव गर्न पाइनन् ।पछि उनका भाइ चक्रबहादुर पनि सोही गाविसको प्रधानपञ्च बने । भाइ प्रधान पञ्च भएका बेला विष्णुकुमारीले समाजका दुख र समस्या अझ नजिकबाट देख्न र बुझ्न पाइन् ।
उनलाई समाजसेवा प्रति बुवा र भाइको कामले आकर्षित गर्दै लग्यो । २००२ सालमा जन्मिएकी विष्णुको पालमा छोरीले पढ्नु हुँदैन भन्ने थियो । तर बुबा प्रधानपञ्च भएका कारण उनले पढ्ने अवसर पाइन् । ६ कक्षा सम्म साङ्ररुम्बामै पढेकी विष्णुकुमारी त्यसपछि भने इलामको सदरमुकाम इलाम बजारमा बसेर पढिन् ।
समाजमा अनेक खाले समस्या थियो । श्रीमान् श्रीमतीका झगडा भइरहन्थे । मादक पदार्थ सेवन गरेर श्रीमती कुटेका घटना उनले दिन दिनै देखिन् । उनको मन यस्ता घटनाले भतभती पोल्थ्यो । उनले सुनाइन्‘यस्ता समस्याबाट कसरी समाजलाई मुक्त गर्ने भनेर मन पोलिरहन्थ्यो । केही गरौँ भन्ने भावना आइरहन्थ्यो ।’
आइएको जाँच दिन आउँदा भागी विवाह
माध्यमिक तहको शिक्षा पछि उनी महेन्द्र रत्न क्याम्पसमा आइए पढ्न थालिन् । महेन्द्ररत्न क्याम्पसमा आइएको पढाइ त हुन्थ्यो तर परीक्षा बने सञ्चालन हुँदैन थियो । आइएको परीक्षा दिन इलामबाट विराटनगर आउनु पर्थ्यो । आइएको जाँच दिन आउँदा उनको वेदप्रकाश दाहालसँग भेट भयो । दाहाल त्यही बेला सरकारी जागिरे थिए । संयोग जाँच दिन विराटनगर झरेकी सुब्बा र दाहालको डेरा एउटै घरमा पर्यो । डेरामै बसेका बेला उनीहरूको बिचमा माया प्रेम बस्यो । जाँच दिन आएकी विष्णुकुमारीले दाहालसँग भागी विवाह गरिन् । उनले सुनाइन्, ‘बाहुनका छोराले लिम्वूनीसँग विवाह गरे । घर परिवारले स्विकार्ने कुरै भएन । जाँच लिन झरेकी म गाउँ फर्किने कुरै भएन । ’
जाँच सकिएपछि विष्णुकुमारी श्रीमानसँगै विभिन्न ठाउँमा गइन् । उनी विराटनगर र काठमाडौँ बसिन् । विवाह भए पनि उनका मन भने समाजसेवा तिरै थियो । उनलाई गाउँ जाने र केही गर्ने हुटहुटी मनमा थियो । केही वर्ष पछि उनीहरूलाई परिवारले स्वीकार गर्यो । उनी इलाम फर्किइन् । उनले भनिन्, ‘इलाम फर्किएपछि आफूलाई लागेको काममा लागिन् । इलाम फर्किएपछि नारी विकास सङ्घको सदस्य भएर उनी इलाममा सक्रिय भइन् । नारी विकास सङ्घको केन्द्रीय कार्यालय विराटनगरमा थियो । उनी रेडक्रसमा पनि सक्रिय भइन् ।
इलाममा सामाजिक काममा लागिरहेकै बेला २०४५ सालको भूकम्प गयो । भूकम्पले इलाममा पनि नराम्ररी क्षति पुर्यायो । उनी भूकम्पमा परि घाइते भएकाहरूको उद्धारमा सक्रिय भइन् । विस्थापितहरूलाई रेडक्रसका माध्यमबाट सहयोग जुटाउन लागिन् । उनले भनिन्, ‘भूकम्पका बेला म इलामका गाउँ गाउँ पुगे । हेलिकप्टरमा राहत लिएर पीडितका घरमा गए । उनीहरूलाई सकेको सहयोग गरे ।
नारी विकास सङ्घको सदस्य भएका बेला इलाममा राम्रो प्रोजेक्ट थियो । तर दातृ संस्थाले पठाएको पैसाको हिनामिना भइरहन्थ्यो । अध्यक्ष र कार्यक्रम म्यानेजरले अपचलन गरेको विष्णुकुमारीले सुइँको पाइन् । पटक पटक भन्दा पनि यो क्रम रोकिइएन । विष्णुकुमारीले आफ्नै नेतृत्वमा संस्थामा भएको अनियमितताको खुलेर विरोध गरिन् । उनले पुराना कुरा खोतलिन्, ‘नारी विकास सङ्घमा तिमीहरूले गरेको अनियमितताको साक्षी बस्दिन भन्दा मेरो सदस्यता नै खारेज भयो । नारी विकास सङ्घकी केन्द्रीय अध्यक्ष सुशीला चापागाईँले आफ्नो सदस्यता नवीकरण गर्नु भएन ।’ उनले त्यसपछि महिला दिदी बहिनीहरूको सेवाका लागि आफ्नै नेतृत्वमा संस्था खोल्ने निधो गरिन् । उनले २०४८ सालमा महिला जागरण सङ्घ खोलिन । उनी आफै अध्यक्ष भइन् । त्यसपछि उनी निरन्तर २०७८ साल सम्म सो संस्थाको अध्यक्ष भइन् ।
विष्णुकुमारी लिम्बु महिला जागरण सङ्घमा मात्रै समिति भइनन् । उनी नेपाल रेडक्रस सोसाइटी इलाम जिल्लाको अध्यक्ष समेत भइन् । उनले भनिन्,‘भूकम्पका बेला गरेका काम देखेर साथीहरूले अध्यक्षमा लड्नु पर्छ भने । म रेडक्रसको अध्यक्ष भएर पनि लामो समय काम गरे । रेडक्रसमा हुँ विपदमा परेकाहरूका लागि सहयोग गरे ।’
रेडक्रस र महिला जागरण सङ्घमा बसेर काम गरिरहँदा घरेलु हिंसा, कुटपिट र मानव बेचबिखनका घटना इलाममा भइरहन्थ्यो । छोरा छोरीले खान लाउन नदिएको घरबाट निकालेको भनेर ज्येष्ठ नागरिकहरू आउने क्रम बढ्यो । उनले सुनाइन्,‘यस्ता समस्या धेरै आए । तर समाधानका लागि ज्येष्ठ नागरिकलाई राख्ने वृद्धाआश्रम थिएन । हामीले वृद्धाआश्रम बनाउने निधो गरिन् ।’
उनै विष्णुकुमारीको नेतृत्वमा इलाममा माई भगवती वृद्धाश्रमको २०४८ सालमा स्थापना भयो । उनी त्यसको संस्थापक अध्यक्ष भइन् । वृद्धाश्रममा ६५ वर्ष माथिका ज्येष्ठ नागरिकहरूलाई राखिने गरिएको छ। वृद्धाश्रममा राखेर ज्येष्ठ नागरिकहरूको सेवा गरेकाले विष्णुकुमारीलाई धेरैले विष्णु आमा भनेर बोलाउँछन् । उनले भनिन्, ‘मायाले आमा भन्दा गर्व लाग्दो रहेछ । ’ उनी स्थानीय तहको निर्वाचन लड्नु अघि सम्म सो संस्थाको अध्यक्ष भएर काम गरिन। २०७९को निर्वाचनमा भने इलाम नगरपालिकाको उप मेयरमा निर्वाचित भइन् । उनी नेपाली काँग्रेसको तर्फबाट उम्मेदवार बनेकी हुन् ।
समाजसेवाबाट राजनीति
सामाजिक काममा सक्रिय भइरहँदा उनी राजनीतिमा पनि लागिन् । नेपाली काँग्रेसको नवौँ महाधिवेशनमा उनी इलामबाट महाधिवेशन प्रतिनिधि छनौट भइन् । त्यसपछि उनी नेपाली काँग्रेसको महासमिति सदस्य बनिन् । त्यस यता उनी हरेक महाधिवेशनमा महाधिवेशन प्रतिनिधि हुँदै आएकी छन् । हाल उनी नेपाली काँग्रेस इलामकी उप सभापति छन् । राजनीति मैले माइतबाट नै लिएर आएको हो । घर पट्टी पनि श्रीमानले कहिल्यै समाज सेवा र राजनीतिमा छेकबार लाउनु भएन ।
उनले भनिन्, ‘महिलाहरूलाई राजनीतिमा आउन हुँदैन भन्ने सोच हाम्रो परिवारमा कहिल्यै भएन । राजनीति र समाज सेवामा लागे बापत उनले धेरै सम्मान र पुरस्कार समेत पाएकी छन् । उनी जिल्ला सहकारी सङ्घ इलामको तीन पटकसम्म अध्यक्ष भइन् ।
उनी सेतीदेवी बहुउद्देश्यीय सहकारी सङ्घको संस्थापक अध्यक्ष समेत हुन।उनले समाजसेवामा लागेकै भएर २०७० सालमा समाज जनकल्याण परिषद्बाट समाज सेवा सम्मान पाइन। त्यस्तै भानु प्रतिष्ठान काठमाण्डौंबाट समेत सम्मानित भएकी छन् ।
जनसेवी पञ्चन श्रेणी विभूषण २०७८ बाट समेत सम्मान भएकी उनी जय नेपाल प्रतिभा प्रोत्साहन प्रतिष्ठान झापा र इलामबाट २०८० सालमा सम्मानित भएकी थिइन।
(नेपाली महिला जनप्रतिनिधिहरूको सुकर्मलाई सञ्चार गर्ने अभियान शि लिड्स आइकन दोस्रो संस्करणको ३१ प्रेरणादायी महिला जनप्रतिनिधि रूपमा उनी छनोट भएकी छन्।)
